عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدیدبراي بررسی و واکاوی ابعاد این حدیث، گفت‌وگویی داشتیم با حجت الاسلام والمسلمین علی‌اکبر بابایی، محقق و پژوهشگر حوزة علوم قرآن و حدیث که از نظر می‌گذرانید:
*در شأن نزول آیۀ تطهیر (إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ) چه روایاتی وارد شده است؟ آیا فقط در کتب شیعه نقل شده یا در کتاب های اهل سنت هم آمده است؟ اعتبار آنها چگونه است؟
روایات در مورد چگونگی نزول آیة تطهیر بسیار زیاد است و افزون بر علمای شیعه، شمار زیادی از محدثان و مفسران و مورخان اهل تسنن مانند ابن‌ابی‌شیبه(235ق)، احمد بن حنبل(241ق)، ابن ابی عاصم(287ق)، ترمذی(279ق)،کلبی(741ق)، ذهبی(748ق) و بسیاری دیگر این روایات را در تألیفات خود آورده‌اند.
کثرت آن روایات به مقداری است که با توجه به آن، قطع به صدور آن روایات پیدا می شود و به بررسی سند آن نیازی نیست، ولی با این حال در میان روایات، روایات صحیح‌السند حتی در نظر دانشمندان اهل تسنن متعدد است. یکی از آنها روایتی است که حاکم نیشابوری با سندی که آن را صحیح دانسته و ذهبی، رجال شناس معروف اهل تسنن، نیز صحت آن را تقریر کرده، از ام سلمه نقل کرده است که گفت: « إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ» در خانة من نازل شد. پس رسول خدا(ص) به سراغ علی و فاطمه و حسن و حسین فرستاد و پس از آمدن آنان فرمود اینان، اهل بیت من هستند.
*زمان نزول این آیه در چه تاریخی بوده است؟ آیا معلوم بودن یا نبودن تاریخ نزول آن در فهم معنا و تفسیر آن تأثیر دارد؟
تاریخ دقیق نزول آیه معلوم نیست، اما از روایات فراوانی که خبر می دهند در وقت نزول آیه، رسول خدا(ص)؛ امیرالمؤمنان علی(ع) و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام را فراخواند و با اشاره به آنان فرمود: «هؤلاء اهل بیتی؛ اینها اهل بیت من هستند» معلوم می‌شود که این آیه در مدینه بعد از ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و به دنیا آمدن امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام نازل شده است. معلوم نبودن تاریخ دقیق نزول آیه در تفسیر آن تأثیری ندارد، اما معلوم بودن اینکه این آیه در چه مقطعی از حیات رسول خدا(ص) نازل شده، در تفسیر آیه و در اینکه منظور از «اهل بیت» در این آیه چه کسانی هستند؛ مؤثر است. زیرا اگر آیه در مکه یا مدینه در سال اول یا دوم هجری نازل شده بود، با اینکه رسول خدا(ص) در وقت نزول آیه امیرمؤمنان علی و حضرت فاطمه و حضرت حسن و حسین علیهم‌السلام را فراخوانده و با اشاره به آنان اهل البیت در آیه را به خصوص آنان تفسیر کرده باشد، سازگاری نداشت.
*اگر ارادة خدا در آیه شریفه ارادة حتمی است، چرا پیامبر(ص) پس از نزول آیه دعا کرد و همان چیزی را که خدا اراده فرموده است، از خدا خواست؟
با توجه به اینکه ارادة حتمی خدای متعال با اختیاری بودن دوری اهل بیت از گناه منافات ندارد و اهل بیت با اختیار خود از هر گناهی دور می مانند و در هر لحظه ممکن است با سلب عنایت خدای متعال، به گناه و خطا و عصیان و نسیان مبتلا شوند، دعای پیامبر می‌تواند برای بقا و استمرار طهارت و عصمت اهل بیت در پرتو عنایت ویژه و ارادة حتمی خدای متعال باشد. چنان که همة مؤمنان حتی پیامبر عظیم‌الشأن دست کم روزی ده بار آیة «اهدنا الصراط المستقیم» را در نماز قرائت می‌کنند و با تکرار آن در پیشگاه خدای متعال بقا و استمرار خود بر صراط مستقیم را از آفریدگار مهربان درخواست می‌کنند و این درخواست با اینکه بر راه مستقیم باشند و بر راه مستقیم بودن پیامبر(ص) حتمی باشد منافات ندارد، به همین صورت دعای پیامبر(ص) پس از نزول آیه نیز با حتمی بودن اراده در این آیه منافات ندارد.
*مهم‌ترین پیام آیه تطهیر چیست؟
بیان عنایت ویژة خدای متعال به اهل بیت خاص پیامبر و معرفی اسوه‌ها و سرمشق‌هایی پیراسته از هر پلیدی و مصون از هر گناه و خطا برای مسلمانان و مرجع‌هایی آگاه و مصون از خطا برای فهم معانی و مقاصد قرآن کریم و معارف و احکام دین از مهم‌ترین پیام‌های این آیه است.
*آیا این آیه را می‌توان یکی از دلیل‌های امامت امیرمؤمنان علی(ع) و استمرار امامت در فرزندان آن بزرگوار دانست؟
این آیه را یکی از دلیل‌های قرآنی امامت حضرت علی(ع) به شمار آورده‌اند.(نهج‌الحق و کشف‌الصدق،ص173-175) البته روشن است که این آیه به تنهایی نمی‌تواند دلیل امامت آن حضرت باشد، ولی به ضمیمة برخی مقدمات دیگر، بر امامت آن حضرت دلالت دارد و استدلال به آن بر امامت بر حسب مقدمه‌های مختلفی که می‌توان به آن ضمیمه کرد به صورت‌های گوناگون بیان می‌شود:
الف. تردیدی نیست که امیرمؤمنان علی(ع) امام و جانشین پیامبر(ص) بوده است و این آیه بر عصمت آن حضرت از گناه و خطا و دروغ دلالت دارد و در نتیجه این آیه یکی از دلیل‌های امامت آن حضرت است.
ب: در آیه: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ» (نساء،59) در ردیف فرمان به اطاعت خدا و پیامبر، به اطاعت مطلق از «اولی‌الامر» نیز فرمان داده است. حال با توجه به اینکه امکان ندارد خدای حکیم به اطاعت مطلق از کسی که معصوم نیست فرمان دهد، از فرمان به اطاعت مطلق از اولی‌الامر در این آیه استفاده می‌شود که از «اولی‌الامر» در این آیه فرد معصوم اراده شده و به اصطلاح می‌توان گفت این آیه بر عصمت «اولی‌الامر» دلالت دارد. برخی مفسران برجستة اهل تسنن مانند فخر رازی و محمد عبده نیز به دلالت آیه بر عصمت «اولی‌الامر» پی برده و آن را به گونه‌ای دیگر بیان کرده‌اند. ولی چون به افراد معصوم اهل بیت پیامبر آگاهی نداشته و در بین امت هیچ کس را به عنوان معصوم نمی‌‌شناخته اند «اولی‌الامر» معصوم را به اهل حل و عقد امت تفسیر کرده‌اند. اینک با توجه به دلالت این آیه بر عصمت اهل بیت و از جملة آنان امیرمؤمنان علی(ع) و یازده نفر از فرزندان آن حضرت، معلوم می‌شود که منظور از «اولی‌الامر» در آیه همین افراد است و می‌توان گفت دلیل امامت امیرمؤمنان علی(ع) و استمرار امامت در یازده نفر از فرزندان معصوم آن حضرت است.
منبع:قدس
